عید نوروز در ایران اولین روز از سال نو و مصادف با یکم فروردین است. جشن نوروز ریشه در ایران باستان دارد و مراسمی است کهن با تاریخچه‌ی غنی که از دوران قدیم به یادگار برایمان باقی مانده است.

منشا پیدایش نوروز کجاست؟

نوروز یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی است که به ارث رسیده‌ است اما شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده ی افراد و اقوام ایرانی ایران یاد می‌شود. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده‌ و این روز یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به‌ شمار می‌رود.

همچنین در شاهنامه درباره نوروز اینگونه نوشته شده است: جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا میگیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می نامند.

فروردین

ماه فروردین به فروهر ها یا فروشی ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و در واقع نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان معنوی به وجود می آید و بعد از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می گردد.

در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز نوشته شده است که ایرانیان باستان تنها قهرمان را فروهر می دانستند اما بعدها پرهیزگاران نیز از این نعمت برخوردار شدند. آن ها سالی یک بار برای دیدار بازماندگانشان در خانه های خویش فرود می آیند و اگر خانه را درخشان تمیز ببینند، ورود آن ها موجب خیر و برکت خواهد شد. اگر خانه را در هم و آشفته ببینند، برای آن ها طلب برکت نخواهند کرد.

عید نوروز چیست؟

تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز این روز در ایران و افغانستان نوید‌ دهنده سال جدید است. نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند.

ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم.

شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری همزمان است. موعدی که خورشید در حرکت ظاهری‌اش در ابتدای برج حمل، استوای زمین را قطع می‌کند و ساعات روز و شب با هم برابر می‌شود. در تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین شمرده می‌شود.

ریشه‌یابی واژه نوروز

واژه نوروز از زبان فارسی میانه (nōgrōz) گرفته شده که ریشه در زبان اوستایی دارد. مورخان، معادل اوستایی آن را navaka raocah حدس زده‌اند.

امروزه در فارسی این واژه برای دو معنی استفاده می‌شود:

نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو

نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان «ناوا سرِدا» یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه در دوره‌های سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی، به معنای سال نو می‌خواندند.

به عقیده احسان یارشاطر، بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، با توجه به قواعد آواشناسی، نگارش این واژه در الفبای لاتین به صورت Nowruz توصیه می‌شود (وی در این رابطه تلفظ فارسی را مبنا قرار داده است). امروزه در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی این شکل از املا استفاده می‌شود.

نوروز سمبل پیروزی

در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز آمده است که نوروز سمبل پیروزی خوبی بر بدی است به این دلیل رسم دعای رپیثون در نوروز انجام می شود. (رپیثون) غلبه ی گرمای نیمروز و ماه های تابستان است با حمله غول زمستان به زمین ریپثون به زیر زمین می رود تا آبهای زیرزمینی را گرم نگه دارد و با اینکار گیاهان و ریشه درختان را از مرگ نجات دهد گرما در بهار نمادی است از پیروزی خوبی بر بدی به همین علت جشن دعای مخصوص در مراسم نوروز به ریپثون تعلق می گیرد.

در دوره سلجوقیان ، به دستور شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان از جمله خیام برای بهبود تقویم ایرانی دعوت شدند، در آن زمان نوروز را اول بهار زمان وارد شدن آفتاب به ماه فروردین و آنرا اول سال نامیدند. این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای تثبیت نوروز در آغاز بهار، این طور وضع شد که هر چهار سال یک‌بار و یا هر پنج سال یک بار تعداد روزهای سال بجای ۳۶۵ روز ۳۶۶ روز در نظر گرفته شود . آغاز این تقویم از سال ۳۹۲ هجری بود.

روز جهانی عید نوروز

مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را که ریشه ایرانی دارد در تقویم خود ثبت کرده است. در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸، سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، نوروز را به عنوان میراث جهانی به ثبت رساند.

آداب و رسوم عید نوروز در ایران

چهارشبنه سوری

مراسم نوروز از مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسب‌ها تشکیل شده است. جشن نوروز ابتدا با آداب و رسوم چهارشبنه سوری شروع می‌شود. سپس نوبت به آخرین پنجشنبه سال و رفتن به مزار درگذشتگان می‌رسد.

سومین برنامه که بیشتر در خراسان برگزار می‌شود مراسم الفه است این مراسم که در آرامگاه‌ها، قبرستان‌ها و مساجد بر پا می‌شود برای تکریم و احترام به گذشتگان است. طی این مراسم، شیرینی و کیک محلی (نان شیری، قطاب، گمک) در کنار سبزه بر سر سفره گذارده می‌شود.

خانه‌تکانی

از دیگر آداب و رسوم عید نوروز در ایران می‌توان به خانه‌تکانی اشاره کرد. اقوام و مردمی که نوروز را جشن می‌گیرند به این مناسبت نیز پایبند هستند.

در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز نظافت وسایل خانه و اسباب و اثاثیه گردگیری، شستشو و تمیز می‌شود. همچنین مردم کشورهایی مثل افغانستان و تاجیکستان هم پیرو این رسم هستند.

افروختن آتش

از دوران کهن، در برخی مناطق رسم آتش افروختن نیز متداول بوده است. این رسم در ایران، آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان در قالب روشن کردن آتش در آخرین چهارشنبه سال (همان چهارشنبه سوری) مرسوم بوده است.

سفره عید نوروز (هفت سین)

در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز پهن کردن سفره عید نوروز نیز آورده شده است. عناصر این سفره که در ایران سفره هفت سین نام دارد به دو نوع تقسیم می‌شوند:

عناصری که جنبه نمادین دارند: مثل سیر، سکه، سمنو، سبزه، قرآن و …

عناصری که جنبه خوراکی و پذیرایی از مهمان را دارند: مثل انواع و اقسام آجیل، شیرینی سنتی یا امروزی

در قرن‌های گذشته، اکثر مردم فقط سالی یکبار می‌توانستند پلو بخوردند که آن هم شب نوروز بود. در این شب، همه یا اکثر مردم پلو می‌پختند و از این پلوی نوروزی برای فقرا، سلمانی‌ها، حمامی‌ها، کدخدا و روحانی محل پیشکشی می‌بردند.

انداختن سفره نوروزی که در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز هم به آن اشاره شده است آداب و رسومی خاصی دارد و روی سفره وسایل دیگری از قبیل آیینه، شمع و آب نیز قرار میدهند. ماهی و تخم‌مرغ رنگی نیز در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز دیده می‌شوند.

شرح معنای نمادین هفت اقلام سفره‌ی هفت‌سین

سبزه: از کاشت گندم حاصل می‌شود و نماد تولد دوباره‌ی طبیعت است.

سمنو: خوراکی شیرین شبیه پودینگ که جوانه‌های گندم تهیه می‌شود و نماد لحظات شیرین زندگی است.

سیب: سیب سرخ نماد زیبایی است.

سنجد: میوه‌ای شیرین به اندازه توت سفید است و نماد عشق می‌باشد.

سیر: نماد سلامت است.

سماق: ادویه ایرانی که نماد رنگ سپیده‌دم قبل از طلوع خورشید و پیروزی نور بر تاریکی است.

سرکه: نماد صبر و کهن‌سالی است.