شاید کسی فکر نمی کرد بچه ای که روزگاری در اطراف کارخانه بوئینگ با رویای هواپیما، روزگارش را می گذراند روزی خالق ملکه آسمان شود. خالق یکی از شاهکارهای هوایی جهان که حالا در سن ۹۵ سالگی در بریمرتون ایالت واشنگتن درگذشته است.

جو ساتر (Joe Sutter) در مارچ ۱۹۲۱ در سیاتل آمریکا به دنیا آمد و در محله ای اطراف کارخانه عظیم هواپیماسازی بوئینگ به همراه خانواده خود که اصالتا اهل کشور اسلونی بودند زندگی می کرد. جو با عشق هواپیما بزرگ شد و در دانشگاه واشینگتن مهندسی هوا فضا خواند و در تابستان نوزدهمین سال زندگی اش زمانی که هنوز دانشجوی مهندسی هوا فضا بود به عنوان یک کار دانشجویی وارد شرکت بوئینگ شد. البته بیست سال از زمان ورود جو به بوئینگ سپری شد تا وی بتواند یکی از بزرگترین پروژه های تاریخ هوانوردی جهان را محقق کند.

اندیشه ساخت ۷۴۷ توسط جو ساتر در شرکت هواپیمایی بوئینگ در اواسط دهه شصت میلادی مطرح شد و طراحی و ساخت اولین غول پهن پیکر آسمان برای جو ساتر و تیم 4500 نفره از مهندسینی که زیر نظر وی کار می کردند فقط 29 ماه زمان برد.

در 30 سپتامبر 1968 اولین نمونه تولیدی با قیمت تقریبی 22 میلیون دلار (در آن زمان) از آشیانه ساخت در Everett ایالت واشینگتون خارج شد. به دنبال آن ارتش آمریکا برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد. پس از آن بوئینگ مدل مسافربری آن را معرفی کرد که نتیجه آن پرواز مدل ۱۰۰-۷۴۷ در سال ۱۹۶۹ بود، پس از یک سال و در سال ۱۹۷۰ این مدل از ۷۴۷ اولین سرویس دهی خود را برای شرکت هواپیمایی پان امریکن آغاز کرد. اولین نمونه تحویلی به خطوط هوایی پان امریکن (Pan American World Airways) در مسیر بین نیویورک و لندن بکار گرفته شد که از این اتفاق به عنوان شروع دوره دوم جت یاد می شود.

تولید بوئینگ ۷۴۷ در زمان خود انقلابی بزرگ در صنعت ساخت هواپیماهای مسافربری به حساب می‌آمد. بوئینگ ۷۴۷ سری ۱۰۰ به عنوان نسخه اصلی این هواپیما در زمان خود 2.5 برابر از بزرگترین هواپیمای در حال سرویس بزرگتر بود و با چهار موتور و ساختاری دوطبقه قابلیت جابجایی حداکثر ۴۸۰ مسافر را داشت. طول آن به 231 فوت معادل 70.40 متر می رسید (طولانی تر از مسافت طی شده در اولین پرواز برادران رایت و به اندازه دو سوم یک زمین فوتبال). همچنین دارای کابینی با بلندی 6 متر بود. نسخه اولیه ملکه آسمان می توانست 5300 مایل معادل 8529 کیلومتر را بدون توقف طی کند.

تعداد بالای حمل مسافر 747 در مسیر های طولانی که بیش از دو برابر توان هواپیماهای آن روز بود عملا بازار حمل نقل هوایی را در جهان متحول کرد و قیمت ها را کاهش داد. و عملا سفرهای هوایی را برای تعداد زیادی از مردم قابل دسترس تر کرد.


ایران و بوئینگ 747

بعد از پان آمریکن ایران ایر از اولین خریداران سری ۱۰۰ و ۲۰۰ هواپیمای ۷۴۷ بود. در آن سال‌ها مدیران مکدانل داگلاس یکی دیگر از شرکت‌های بزرگ هواپیما سازی جهان هم به ایران سفر کرده بودند تا هواپیمای پهن پیکر خود را برای پرواز‌های دور برد به ایران ایر بفروشند اما بوئینگ بود که برنده بزرگ‌ترین خرید اصلی ایران ایر برای هواپیمای پهن پیکر شد. خریدی که تاریخ نشان داد مدیران ایران ایر در آن زمان تصمیم درستی گرفته بودند.

پس از این خرید، مدیران ایران ایر که پی برده بودند برای پرواز مستقیم بین ایران و ایالات متحده نیاز به هواپیمایی دور برد تری از ۷۴۷‌های عادی دارند مدل اس پی را به کارخانه بوئینگ سفارش دادند.

در آن زمان تیم زیر نظر جو ساتر رابطه ای بسیار نزدیکی را با شرکت ایران ایر برقرار کردند او سفر های زیادی را به ایران کرد و آنگونه که خود گفته است عاشق ایران بود. او پس از سال ها در نامه ای که به مهندسان شرکت ایران ایر نوشته ایران را کشوری زیبا با تاریخی خارق العاده و دارای مردمی بخشنده دانسته بود. با تلاش های زیاد تیم زیر نظر جو مدل دوربرد هواپیمای ۷۴۷ برای پرواز مستقیم بین ایران و آمریکا طراحی می شود.

این هواپیما که دارای بدنه ای کوتاه‌تر و دم عمودی بلند‌تر از مدلهای ۱۰۰ و ۲۰۰ است قابلیت حمل سوخت بیشتری دارد.

نخستین مدل تحویلی به ایران ایر در پرواز انتقالی خود از آمریکا به ایران، به علت نقص فنی دچار سانحه شد و سقوط کرد. این پرواز مسافری حمل نمی‌کرد و در این سانحه خلبانان و کادر پروازی حاضر در هواپیما کشته شدند. پس از سانحه، شرکت بوئینگ در طراحی بال و مخازن سوخت اس پی تغییرات اصلی را اعمال کرد.

با دریافت هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ اس پی، ایران ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانی‌ترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب می‌شد.

پس از انقلاب رابطه بین بوئینگ و «ایران ایر» قطع شد. این شرکت در حالی که نیاز به هواپیماهای پهن پیکر جدیدی داشت از خرید سری‌های جدید بوئینگ ۷۴۷ محروم شد و سعی کرد نیاز خود را با خرید ایرباس ۳۰۰ جبران کند.

دوام بالا و کارآیی عالی بوئینگ ۷۴۷ در ایران سبب شده ایران ایر در جدید ترین درخواست خرید خود از بوئینگ چهار فروند ۷۴۷ سری ۸۰۰ را سفارش دهد. خلبان ها و مهندسان ایرانی در پی بیش از ۴۰ سال استفاده از بوئینگ ۷۴۷ دارای مهارت زیادی شده اند. مهارتی که حتی ستایش جو ساتر طراح این هواپیما را هم بر انگیخته بود.

وی در نامه ای خطاب به مهندسان شرکت ایران ایر نوشته بود که از توانایی های ایران ایر در نگهداری و به کارگیری هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ اس پی (مدل ویژه ۷۴۷) به وجد آمده و خوشحال است.

البته آخرین مدل بویینگ ۷۴۷ اس پی پس از بیش از ۴۰ سال کار، درست در سال درگذشت مهندس طراحش یعنی جو ساتر از خطوط هوایی ایران ایر خارج شد. و با خروج این مدل فعلا پرواز های دوربرد شرکت ایران ایر متوقف شده است.

ارتقاء ها و رقبا

در مدل‌های سری ۳۰۰ و ۴۰۰ شرکت بوئینگ سعی کرد با افزایش طول هواپیما و تغییر در آیرودینامیک بال‌ها، ۷۴۷ را کار آمد‌تر کند. با این تغییرات تعداد مسافران از ۴۸۰ نفر در مدل‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ به ۵۵۰ نفر در مدل ۴۰۰ رسید. برد پروازی هم از حدود ۱۰ هزار کیلومتر به ۱۴ هزار کیلومتر افزایش یافت. البته در این مدل ها جو ساتر تنها به عنوان مشاور فعالیت می کرد چرا که وی در سال ۱۹۸۶ از بوئینگ بازنشست شده بود.

با معرفی ایرباس ۳۸۰ ورق به نفع ایرباس برگشت. ظرفیت بیشتر حمل مسافر تا ۸۰۰ نفر، مشتریان را به سمت ایرباس جلب می‌کرد. برای رقابت با این مدل چند سال طول کشید تا بالاخره بوئینگ مدل ۷۴۷ سری هشت را معرفی کرد با اینکه همچنان ایرباس ۳۸۰ بزرگ‌ترین هواپیمای مسافر بری جهان است اما طول بوئینگ جدید از ایرباس ۳۸۰ بیشتر است.

شاید اعجاب آور باشد ولی طراحی جو ساتر و تیمش در دهه ۶۰ میلادی به قدری کامل بود که پس از بیش از ۵۰ سال بوئینگ دوباره در مقابله با ایرباس ۳۸۰ که بزرگترین هواپیمای جهان است توانست مدل سری ۸۰۰ هواپیمای ۷۴۷ را طراحی کند.

در میان هواپیماهای پهن پیکر، دو هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ سری ۸۰۰ با قیمت ۳۵۷ میلیون دلار و ظرفیت ۶۰۰ نفر در مقابل ایرباس اِی۳۸۰ بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری جهان با قیمت ۴۲۸ میلیون دلار و ظرفیت ۸۰۰ نفر قرار می‌گیرد.

و در آخر بد نیست بدانید از زمان عرضه اولین بوئینگ 747 تاکنون 1500 عدد از آن در سری های 100 تا 800 تولید و بفروش رسیده است.