سعید کاظمی آشتیانی یکی از چهره‌های درخشان علمی ایران به شمار می‌رود که با بنیان‌گذاری پژوهشکده‌ رویان و توسعه دانش سلول‌های بنیادی، سهم بزرگی در پیشرفت علمی کشور ایفا کرد. به همین دلیل در ۱۳۸۳ خورشیدی از او به عنوان چهره‌ ماندگار کشوری تقدیر شد.

کاظمی آشتیانی به همه‌ ما آموخت که باید بنیان‌گذار کارهای خیلی بزرگ به عظمت انقلاب بود. تأسیس پژوهشکده‌ رویان، رویش این تفکر بود تا نام پُرافتخار ایران را با گام‌های بلند بر قلل پیشرفت و ترقی، جهانی کند. اینها بخشی از سخنان مهدی اکبری عضو هیأت‌ علمی دانشکده‌ علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره اندیشه والا کاظمی آشتیانی بود.

زندگینامه

سعید کاظمی آشتیانی دانشمند نابغه ای بود که یکم فروردین ۱۳۴۰ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود اما پدر و مادر وی اهل آشتیان بودند به همین دلیل فامیلی وی آشتیانی بود. وی بعد از پایان تحصیلات متوسطه در ۱۳۵۸ خورشیدی در رشته فیزیوتراپی دانشگاه علوم پزشکی ایران قبول شد و در همان ۱۸ سالگی هم زمان با ورود به دانشگاه به دلیل هوش و استعداد خود توانست در هنرستان پیام امید به تدریس ادبیات و بینش اسلامی بپردازد.

مقطع دانشگاهی کاظمی آشتیانی همزمان با تعطیلی دانشگاه ها به علت انقلاب فرهنگی و شروع جنگ تحمیلی طول کشید و در ۱۳۶۹ خورشیدی توانست مدرک کارشناسی ارشد خود را رشته فیزیوتراپی از دانشکده علوم توانبخشی فارغ التحصیل اخذ کند. سپس وی با استعداد و نبوغ علمی که داشت، توانست در ۱۳۷۶ خورشیدی از دانشگاه تربیت مدرس، دکتری رشته علوم تشریح با گرایش جنین شناسی را دریافت کند.

تاسیس جهاد دانشگاهی

کاظمی آشتیانی همزمان با تحصیل در دانشگاه با همکاری جمعی از دوستان خود توانست جهاد گروه پزشکی را در دانشگاه علوم پزشکی ایران تأسیس کند. این گروه هسته اولیه جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران بود که در ۱۳۶۵ خورشیدی شکل گرفت و در ۱۳۷۱ خورشیدی کاظمی آشتیانی به عنوان ریاست جهاد دانشگاهی واحد علوم پزشکی ایران انتخاب شد که این مسوولیت را تا زمان شهادت برعهده داشت.


خدمات علمی

این دانشمند برجسته با هوش سرشار و توان مدیریتی بالا خیلی زود توانست مراکز درمانی متعددی تأسیس و گروه های مختلف پژوهشی را راه اندازی کند که در آن میان پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی یکی از مهمترین این مراکز بود. این موسسه در خرداد ۱۳۷۰ خورشیدی با مدیریت کاظمی فعالیت خود را آغاز کرد و تا امروزه هزاران زوج نابارور با بهره مندی از خدمات این مرکز پیشرفته درمان ناباروری، صاحب فرزند شده اند. باید اذعان کرد که یکی از بارزترین ویژگی‌های کاظمی آشتیانی توجه به امر کاربردی کردن دانش و فناوری در درمان بود.

وی توانست با این اقدامات، جمع بسیار ارزشمند و فرهیخته‌ای از صاحب‌نظران و نام‌آوران رشته‌های مربوط را به وجود آورد و با دانش فراوان خود به موفقیت های چشمگیری در حوزه گسترش روش های پیشرفته درمان ناباروری، ‌تولید و تکثیر و انجماد سلول ها ی بنیادی جنینی و همانند سازی (کلونینیگ) ‌حیوانات دست یابد و نام ایران را در عرصه های بین المللی با ثبت این پیشرفت ها پرآوازه کند.

از دیگر موفقیت هایی این دانشمند نابغه با کمک دوستان خود می توان به تولد اولین نوزاد حاصل از IVF در ایران (۱۳۷۱)، تولد دومین کودک حاصل از ICSI در ایران (۱۳۷۳)، دومین موفقیت ایران در بیوپسی بیضه ای برای درمان ناباروری مردان (۱۳۷۷)، تولد اولین نوزاد حاصل از میکرواینجکشن اسپرماتوزوآی منجمد شده(۱۳۷۷)، تولد نخستین کودک حاصل از PGD در ایران (۱۳۸۲)، تولید نخستین رده سلول های بنیادی جنینی در ایران (۱۳۸۲) اشاره کرد که نام ایران را در میان ۱۰ کشور صاحب این فناوری قرار داد، وی نخستین بانک خون بند ناف ایران را به منظور استفاده از بن یاخته های خون بند ناف در سلول درمانی خانواده ها تاسیس کرد، شکل گیری گروه تحقیقاتی برای کلونینگ نخستین گوسفند همانندسازی شده ایران در ۱۳۸۴ خورشیدی از جمله دیگر فعالیت های وی به شمار می رود.

کاظمی آشتیانی علاوه بر تاسیس موسسات تحقیقاتی در فعالیت‌های علمی حضور پررنگی داشت. چاپ ده‌ها مقاله در مجلات علمی داخلی و بین‌المللی، انجام چندین طرح تحقیقاتی ملی، تدریس در دانشکده‌ها، نگارش کتاب، راه اندازی گروه‌های پژوهشی در شاخه‌های مختلف علوم پزشکی، برگزاری چند دوره جشنواره بین‌المللی رویان، داوری جشنواره‌های علمی و سردبیری مجله علمی پژوهشی یاخته از این جمله این فعالیت های ارزنده وی بودند.

به دلیل کشفیات حیرت انگیز وی در زمینه پیشرفت علم و به دلیل تلاش‌های فراوان در زمینه تحقیقات سلول‌های بنیادی جنینی در ۱۳۸۳ خورشیدی از او به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار کشور تقدیر شد. همچنین در همین سال از او ‌به‌ عنوان یکی از تاثیرگذارترین دانشمندان خاورمیانه که با توسعه دانش سلول‌های بنیادی، دست برتر علمی را برای ایران ایجاد کرده، سبب شد تا نامش در فهرست ترور موساد قرار گیرد. به همین دلیل بسیاری بر این باور هستند که وی توسط موساد «ترور بیولوژیک» شده است.

داستان رویانا

داستان رویانا، روایت تاریخ شفاهی اقدامات کاظمی آشتیانی در پژوهشگاه رویان از تاسیس تا تثبیت و پیشرفت است که توسط دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی، روانه بازار نشر شده است. این کتاب حاصل مصاحبه‌های بهنام باقری و تحقیق و تدوین محمدعلی زمانیان است که خاطرات منتشر نشده از روند شکل گیری پژوهشگاه را روایت می‌کنند.  

در بخشی از مقدمه این کتاب می خوانیم: «پس از جنگ تحمیلی، عده‌ای جوانِ از جنگ برگشته دور هم جمع شدند و تصمیم گرفتند، مجموعه‌ای را راه اندازی کنند که برای نخستین بار مشکل «نازایی» را در کشور حل می‌کرد. انگیزۀ آنها برای حرکت، امید به توشۀ آخرتی بود که از ثمرۀ تلاششان فراهم می‌آمد. سال ها بعد از آن همه تصمیمات و اقدامات و رنج ها، نتیجۀ کارشان نماد پیشرفت ایران شد و به باز کردن گره زندگی خانواده های گرفتار انجامید.

کاظمی آشتیانی از نگاه دیگران

محمد شیراوند، مدرس دانشکده‌ توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران از دوستان و نزدیکان کاظمی آشتیانی در خصوص علاقه وی برای خدمت به مملکت می‌گوید: در دوران جنگ تحمیلی و به محض اینکه به عملیات نزدیک می‌شدیم، سعید نخستین فردی بود که لباس خاکی به تَن می‌کرد. در جنگ، چه به‌عنوان یک پزشک‌یار و چه در قامت یک رزمنده‌ خط مقدم در پوست خود نمی گنجید. چیزی که او را از همه ممتاز می‌کرد، توجه و ارادتش به شهدا، خصوصاً شهدای دانشکده بود. شهید رعیت اولین شهید دانشکده بود؛ پسر فقیری از روستای یزدل کاشان. سعید بعد شهادت غلامرضا رعیت، مدام به یزدل می‌رفت و به پدر و مادر او سر می‌زد. با آنکه درس‌ها سخت بود و مسوولیتش در جهاد سنگین، اما هیچ‌وقت از این کار خود دست نمی‌کشید؛ آن‌گونه که انگار فرزند خانواده‌ شهید رعیت بود. سعید همیشه به اوج قله‌ عزت و بزرگی نگاه می‌کرد و همیشه دوست داشت، کاری کند کارستان. او برنامه‌ریز بود و ذهن منسجمی داشت. به چیزهایی می‌اندیشید که ذهن خیلی بزرگ‌ترها به آن قد نمی‌داد.

این مجاهد خستگی ناپذیر علاوه بر خدمت در دوران جنگ تحمیلی در عرصه‌های بین‌المللی و در زمینه‌ سلول‌های بنیادی نام ایران را ماندگار کرد و با دانش خود توانست آرزوی بسیاری از پدران و مادران این سرزمین کهن را برآورده سازد. محمد کمالی رییس مرکز تحقیقات توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص عشق و علاقه کاظمی آشتیانی به خدمات علمی و معنوی اظهار داشت که کاظمی آشتیانی کار در رویان را به وزارت ترجیح داد. جریان از این قرار بود که در ۱۳۸۴ خورشیدی با پایان یافتن انتخابات و بحث انتخاب وزیران کابینه، نام ایشان برای وزارت رفاه مطرح و تقریباً قطعی شده بود. سعید آن‌چنان آزادگی و قدرت داشت که هرگز به پذیرش دیدگاهی که منطقی یا مستدل نبود، تن نمی‌داد. یکی از روزها خبر داد که موضوع منتفی شده است. در دی‌ ۱۳۸۴ خورشیدی که این ضایعه‌ جبران‌ناپذیر و زودهنگام رخ داد، شاکر خداوند شدم؛ چون اگر آن برنامه‌ وزارت انجام شده بود، سعید «وزیری» بود که رفته بود، نه «بنیان‌گذار رویان» و شاید عظمت کارهایش هیچ‌گاه با این وسعت پدیدار نمی‌شد.


حمید گورابی رییس سابق پژوهشگاه رویان یکی از  مهم ترین خصوصیات کاظمی را عزم و اراده جدی در انجام کارها می داند و می گوید: ایشان احساس نمی‌کردند، کمبود می‌تواند مانع کارش شود و با تلاش موانع را از سر راه برمی‌داشتند. نحوه رفتار، کردار و همچنین کارهایی که انجام داده، سرمشقی برای همکاران دیگر بود و آنان هم سعی کردند، راه کاظمی را با قوت ادامه دهند. وی  معتقد است که برای پیشرفت ایران باید دکتر کاظمی‌ها در کشور تکرار شوند. حرکتی که در حوزه سلول های بنیادی اتفاق افتاد دستاورد بزرگی بود و خیلی مراکز علمی کشور هم وارد این عرصه شدند و در کشور جنبشی در زمینه سلول های بنیاد رخ داده است.
 
خاموشی

سرانجام این دانشمند نابغه در نیمه نخستین ماه فصل زمستان ۱۳۸۴خورشیدی بعد از سال ها خدمت به جامعه علمی ایران با اینکه تنها ۴۴ سال داشت، دیده از جهان فروبست. آیت الله خامنه ای به مناسبت درگذشت این دانشمند نامدار طی پیامی نوشتند: با تاسف و تلخکامی خبر درگذشت دانشمند مومن و جهادگر، مرحوم دکتر «سعید کاظمی اشتیانی» را دریافت کردم و بر فقدان آن شخصیت ارزشمند که کانون امید و ابتکار و نوآوری بود، افسوس خوردم. وی یکی از فرزندان صالح انقلاب و از رویش‌های مبارکی بود که آینده‌ درخشان علمی در کشور را نوید می‌دهند. موسسه‌ رویان که مجمع ارزشمندی از نوآوران و جهادگران عرصه‌ علوم زیستی است در پیدایش و رشد و اعتلای خود، مدیون همت و ایمان و پشتکار این دانشمند جوان و بلند همت است.

آیت الله خامنه ای همچنین ۱۰ سال بعد از درگذشت کاظمی آشتیانی از وی با عنوان شهید یاد کردند و فرمودند: کاری که شهید کاظمی در زمینه سلول‌های بنیادی پیش‌آهنگ آن بود؛ کار بسیار بزرگی بود و از وی به عنوان یکی از پیشروان کارهای انقلابی در کشور نام بردند.