باباطاهر همدانی معروف به بابا طاهر عریان، عارف، شاعر و دوبیتی‌ سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری (سده ۱۱م) بوده است.  باباطاهر زاده روستای ایرانه ملایر بوده و نام وی در اصل باباطاهر ایرانه بوده در یکی از دوبیتی های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده است.

بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می داده اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده ‌است. گفته شده كه او معاصر با پادشاهی طغرل بيک سلجوقی بوده است.

درباره زندگانی اين شاعر عارف اطلاعات دقيقی در دست نيست. با دقت كردن در رباعيات او می توان به برخی از احوال او پی برد.

به عنوان مثال او در اين رباعی فرموده است: "نصيحت بشنو از پور فريدون كه شعله از تنور سرد نايو"، متوجه می شويم كه نام پدر او فريدون بوده است و همچنين گفته شده كه بابا طاهر فرزندی به نام فريدون داشته كه در زمان حيات او فوت شده است.
نكته ديگر از زندگانی بابا طاهر اين است كه او روزها را بيشتر در كوه و بيابان می گذرانده و شب ها را به عبادت و رياضت مشغول بوده است.

ويژگی سخن باباطاهر عریان

اشعاری که از بابا طاهر باقی است رباعیاتی است که به لهجه لری (برخی معتقدند ترانه ‌ها یا دو بیتی های باباطاهر در بحر هزج مسدس محذوف و به لری سروده شده است و برخی از محققان زبان وی را راژی و یا راجی و رازی دانسته اند که از گویش های قدیمی اهالی ری هستند) سروده شده است.

با خواندن اشعار بابا طاهر متوجه می شویم که او با سخن بسیار روان و ساده و بی پیرایه خود نیکوکاری، خیر خواهی و احسان و ترک ظلم و ستم به خلق را به خوبی بیان کرده، او عشق و ایمان و دلباختگی خود به مذهب شیعه و توسل به ائمه اطهار و تضرع به درگاه خدا را چنان با جاذبه بیان می کند که خواننده از خواندن رباعیات خسته نمی شود و ناله جانسوز طاهر یکی از انوار عشق الهی است که در کلمه به کلمه اشعار او این انوار را می بینیم و سوزش و آتش آن را حس نمی کنیم.

معرفی آثار باباطاهر عریان

از بابا طاهر مجموعه ای از سخنان او به زبان عربی باقی مانده است كه در آن عقايد عرفانی را در علم و معرفت و عبادت بيان كرده است و همچنين مجموعه ای كه شامل سروده های او به زبان لری است از او به يادگار مانده است.


آرامگاه باباطاهر عریان

در مورد سال وفات اين شاعر عارف نظريه های مختلفی بيان شده و به طور يقين نمی توان سال وفات او را مشخص كرد. آرامگاه وی در شمال شهر همدان در میدان بزرگی به نام وی قرار دارد. مقبره بابا طاهر نزديک بقعه امامزاده حارث بن علی واقع است. این بنای تاریخی با شمار ۱۷۸۰ در سال 1367 به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده است.

نمونه ای از دوبیتی‌های باباطاهر عریان

خدایا دل ز مو بستان بزاری
نمی‌آید ز مو بیمار داری
نمیدونم لب لعلش به خونم
چرا تشنه است با این آبداری

***

عزیزا ما گرفتار دو دردیم
یکی عشق و دگر در دهر فردیم
نصیب کس مباد این غم که ما راست
جمالت یک نظر نادیده مردیم