پيش از ورود و استقرار آريايی ها،‌ نژادهای بومی‌ای در ايران زندگی می كردند. از جمله اين نژادها می توان به نژادهای مديترانه ای، ‌استراليايی،‌ نگرويی و حامی اشاره كرد. اقوام عيلامی،‌ كاسی،‌ لولويی،‌ كادوسی و تپوری از اقوام مربوط به اين نژادها بودند. ورود اقوام بيگانه مانند اقوام هند و اروپايی،‌ سامی،‌ عبری،‌ تورانی،‌ گرجی و چركسی موجب افزايش تعداد نژادها در ايران شد.

در حال حاضر علاوه بر اقوامی كه به زبان فارسی صحبت می كنند، گروه های نژادی ديگر از نظر زبانی كه به آن تكلم می كنند به شش دسته تقسيم می شوند:

1- تركمنان: اين مردمان بيشتر در شمال استان خراسان و شرق استان مازندران زندگی می كنند و از نظر شكل ظاهری شبيه به مردم چين و مغولستان هستند و در واقع از بقايای مهاجمانی كه پيش از اين به ايران حمله كرده اند،‌ هستند. تركمنان علاوه بر اقامتگاه های دايمی دارای خيمه هايی هستند كه هنگام كوچ برپا می كنند. طوايف مهم تركمنان شامل كوكلان و يموت (شامل تيره های جعفربای و اتابای) می شوند.

2- ترک زبانان: اين مردمان در بيشتر نقاط ايران پراكنده اند و بيشتر در منطقه آذربايجان زندگی میكنند. ترک زبانان از شاخه های اصيل آريايی هستند كه در طول تاريخ بر اثر آميزش با تركان عثمانی و تيره های گرجی و قفقازی تغييرات زيادی در زبان آنها ايجاد شده است.
تعداد زيادی ايلات ترک زبان وجود دارد كه عبارتند از:

قشقايی،‌ ايل سون (شاهسون)،‌ ارسبارانی و خلخالی. برخی قشقايی ها را از طوايف مغول و برخی از طوايف قديمی آسيای صغير (خلج) می دانند. اجداد قشقايی ها در ابتدا در قفقاز زندگی می كرده اند.
تيره های مهم قشقايی عبارت از: كشكولی،‌ دره شولی و شش بلوكی هستند. قشقايی ها در فارس سكونت دارند. ايلات خمسه كه در اين ناحيه زندگی می كنند اينانلو،‌ بهارلو و نفر هستند. ايلات ايل سون (شاهسون) و ارسبارانی و خلخالی ترک زبانان آذربايجان شرقی هستند.

3-كردها : نژاد كرد كه تعداد آنها حدود پنج ميليون نفر تخمين زده می شود در ايران،‌ عراق، تركيه و قفقاز زندگی می كنند. در ايران بزرگ ترين مركز تمركز كردها اردلان است كه شامل آذربايجان غربی و كردستان است. اكثر آنها پيرو مذهب تسنن هستند و زبانشان شاخه ای از زبان فارسی است كه از تيره هند و اروپايی منشعب می شود. طوايف كرد عبارتند از: مكری،‌ گوران،‌ كلهر،‌ سنجابی،‌ قبادی، زعفرانلو و شادلو.

4-لرها : لرها در غرب رشته كوه های زاگرس و جنوب كردستان زندگی می كنند و بيشتر پيرو مذهب تشيع هستند. طوايف مهم لر عبارتند از: سگوند،‌ ممسنی،‌ لک، عشاير كهكيلويه و بويراحمد و بختياری ها.
بختياری ها ايلات كوچ كننده ای هستند كه از نظر تعداد افراد كوچ کننده در ايران مقام اول را دارا هستند. بختياری ها به دو ايل بزرگ هفت لنگ و چهارلنگ تقسيم می شوند. همچنين به چند تيره مانند دوركی، باباوی، راكی،‌ بختياری وند، دنياران، بانكی و ... تقسيم می شوند. نژاد آنها مخلوطی از لری و تركی است.

5-عرب زبانان: در خوزستان و سواحل و جزاير خليج فارس ساكنند. اينان بر اثر مجاورت با كشورهای همسايه عرب زبان، پيوندهای نژادی و زبانی با آنان دارند. از ايلات عرب می توان به بنی طرف، بنی كعب، آل خميس،‌ آل حمير،‌ آل كثير، صابيان،‌ بنی صالح و بنی تميم اشاره كرد.

6- بلوچ ها: اگرچه بيشتر بلوچ ها در بلوچستان ساكن هستند،‌ اما تعدادی از آنها نيز در سيستان، كرمان و كشور پاكستان زندگی می كنند. بلوچ ها به شيوه های مختلف امرار معاش می كنند. طوايف مهم بلوچ عبارتند از: ياراحمدزايی، ميرعبدی، نارويی، ريگی، مارانی و مرادانی. آنان از اعقاب بلوچ های باستانی براهويی هستند كه بر اثر تهاجم آريايی ها، به جنوب شرقی ايران رانده شدند.